Chùa Chân Tiên hay Chân
Tiên Tự, thuộc xã Thịnh Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh. Từ thành phố Vinh,
theo quốc lộ 1A về phía Nam đến thị trấn Nghèn tại km số 31 rẽ hướng Đông theo
đường Liên Hương 18km sẽ đến chùa Chân Tiên.
Thịnh Lộc là một xã nằm dọc bờ biển, có địa hình thuận lợi, được
thiên nhiên và tạo hóa ưu ái, nổi tiếng về danh lam thắng cảnh. Từ xưa tới nay,
nhân dân Thịnh Lộc sống chủ yếu bằng nghề nông và nghề biển. Mặc dù đời sống
của nhân dân gặp không ít khó khăn nhưng mảnh đất này rất giàu truyền thống
cách mạng. Trải qua các thời kỳ đấu tranh dựng nước và giữ nước, Thịnh Lộc là
nơi đã sản sinh ra nhiều anh hùng tuấn kiệt như: Ninh quận công Trịnh Toàn,
tướng Trần Giao, Lê Hiến v.v…
Chân Tiên là một ngôi
chùa khá đẹp trên núi Tiên Am, nằm cuối dãy Ngàn Hống, sát biển Đông. Đứng trên
chùa nhìn xuống là những rừng thông xanh trùng điệp. Đi về bốn phía xung quanh
chùa Chân Tiên, du khách sẽ được thưởng ngoạn nhiều cảnh đẹp và chứng tích gắn
với những truyền thuyết, huyền thoại hấp dẫn như: cây đa nơi Thái thượng lão
quân nghỉ mát, dấu chân Tiên, chùa Vồn Sơn thờ Phật Tổ, bàn cờ tiên, nền Sơn
Tinh, nền Hoàng Thạch, bàu tiên v.v…Tất cả những di tích và dấu tích này đã góp
phần làm cho mảnh đất Thịnh Lộc trở thành một trong những địa điểm du lịch lý
tưởng. Chùa Chân Tiên được xây dựng vào thời nhà Trần (thế kỷ 13). Trong quá
trình biến thiên của lịch sử, chùa đã được tu sửa 3 lần. Đây là công trình có
kiến trúc hài hòa, gồm hai nhà: nhà bên trái (chùa thứ nhất) và nhà bên phải
(chùa thứ hai).
Nhà bên trái thờ Phật Tổ,
được xây dựng bằng vôi vữa theo kiến trúc tứ trụ, có 3 gian, xung quanh có tường
bao bọc. Chùa được lợp ngói vảy, hai bên hiên chùa thờ hai vị: quan Văn (bên
trái) và quan Võ (bên phải). Trước cửa có 4 câu đối:
“Tùng sơn địa thắng lưu tiên
tích
Hồ Thủy Thiên Quang ánh phật đường
Sa môn bất tử đường như dẫn
Thạch
thất do tuyên Hán dĩ lai”
Nhà bên phải thờ Thánh Mẫu bao gồm các công trình
như nhà Thượng điện, kiệu Long đình và nhà Bái đường với diện tích 56m2… Các
công trình này đều được trang trí hoa văn, họa tiết khá tinh xảo như hình rồng,
hình mặt trăng, hoa lá v.v...
Trong chùa Chân Tiên hiện nay còn lưu giữ một số
hiện vật thờ tự quý hiếm như: các pho tượng Phật, lư hương, trống, hương án, cờ
Phật…
Không
chỉ là một danh lam thắng cảnh nổi tiếng, chùa Chân Tiên còn là một di tích
lịch sử cách mạng. Trong phong trào Văn thân Cần Vương (1885-1896), xã Thịnh
Lộc có nhiều người con tham gia vào nghĩa quân của cụ Phan Đình Phùng như: Trần
Quang Tụ, Nguyễn Đăng Thiện, Phạm Môn…Chùa Chân Tiên lúc bấy giờ đã trở thành
một trong những căn cứ luyện tập của nghĩa quân. Khi phong trào chống thuế ở
Trung Kỳ năm 1908 nổ ra và lan về Hà Tĩnh, ông Nguyễn Hằng Chi đã chọn vùng này
làm nơi tập trung nho sỹ đi biểu tình…
Năm 1928, Đại tổ Tân Việt huyện Can Lộc tổ chức họp tại chùa
Chân Tiên. Các đồng chí: Võ Quế, Hoàng Khoái Lạc, Nguyễn Cứ, Hồ Ngọc Tàng, Trần
Châu, Trần Hoặc, Trần Xu, sư Bảy…đã ngụy trang bằng màn cầu tiên để che mắt
địch. Sang năm 1929, tổ chức Tân Việt phát triển nhanh chóng. Tiểu tổ Tân Việt
ở Thịnh Lộc được thành lập, đánh dấu một bước tiến mới trong tiến trình cách
mạng của địa phương.
Với vị trí thuận lợi, chùa Chân Tiên đã trở thành địa điểm quan
trọng góp phần vào thắng lợi của nhân dân trong phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh
1930-1931: Ngày 25/4/1930, dưới sự chủ trì của các đồng chí Phan Gần (Tỉnh ủy
viên), Hoàng Liệu, Nguyễn Cứ, Nguyễn Trạc (đại diện cho Huyện ủy và Tổng bộ) đã
tổ chức Đại hội thành lập Chi bộ Đảng Yên Điềm tại chùa.
Không chỉ là nơi hội họp, liên lạc của các tổ chức, cơ sở Đảng, chùa Chân Tiên
còn là nơi in ấn, cất dấu truyền đơn, tài liệu rất an toàn của Tổng bộ và Chi
bộ Đảng ở vùng Hạ Can Lộc. Công việc in ấn tài liệu, truyền đơn của Tổng bộ do
đồng chí Lê Lụa phụ trách. Khi in xong, tài liệu được cất dấu trong tượng Phật
và ở khe đá 12 cửa, các chùa 10 m về phía Đông.
Ngày 28/7/1930, tại chùa đã diễn ra cuộc họp bàn kế hoạch hành động kỷ niệm
ngày chống chiến tranh đế quốc với sự tham gia của các đồng chí Hoàng Khoái
Lạc, Hoàng Liêu, Phan Gần. Sáng ngày 1/8/1930, dưới sự lãnh đạo của huyện ủy
Can Lộc và Chi bộ Đảng Yên Điềm, 350 nông dân xã Thịnh Lộc cùng các xã lân cận
đã tập trung đi biểu tình. Đoàn biểu tình kéo đến Truông gió Hồng Lộc nghe đồng
chí Hoàng Khoái Lạc diễn thuyết rồi nhập với đoàn biểu tình của Thượng Can tiến
thẳng vào huyện lỵ. Khí thế của đoàn biểu tình khiến cho tri huyện Trần Mạnh
Đàn và bọn nha lại hoảng sợ phải cúi đầu nhận bản yêu sách của quần chúng nhân
dân.
Chiều ngày 5/11/1930, dưới sự chỉ đạo của đồng chí Hoàng Liêu và
Trần Xu, Trần Huê, Nguyễn Trạc…cuộc họp bàn kế hoạch ủng hộ cách mạng tháng
Mười Nga và tiến hành đợt đấu tranh mới của huyện ủy Can Lộc được tổ chức tại
chùa Chân Tiên. Sáng ngày 6/11/1930, cuộc biểu tình diễn ra ở chợ Vùn với sự
tham gia của 2000 nhân dân Thịnh Lộc kết thúc thắng lợi khiến cho tri huyện,
cường hào vô cùng hoảng sợ. Khí thế đấu tranh mạnh mẽ của nhân dân Thịnh Lộc đã
làm cho bộ máy quyền lực của thực dân – phong kiến ở đây tê liệt. Xã bộ nông,
Thôn bộ nông đứng ra giải quyết mọi công việc trong làng và đã đạt được nhiều
thành quả về chính trị, kinh tế, quân sự, văn hóa - xã hội…
Chùa Chân Tiên không chỉ là nơi có cảnh trí đẹp thu hút du khách
tới thưởng ngoạn mà còn là địa điểm giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ
trẻ tại địa phương. Với những giá trị to lớn về mặt lịch sử, văn hóa, nghệ
thuật, chùa Chân Tiên đã được Bộ Văn hóa -Thể thao công nhận là di tích lịch sử
văn hóa cấp Quốc gia năm 1992
